مقدمه
چیزی که بسیاری از متخصصان و کارشناسان روابط عمومی درباره آن توافق دارند این است که جایگاه فعلی روابط عمومی در ایران چندان رضایت بخش نیست و از پتانسیل های موجود به خوبی بهره برداری نمی شود. هنوز در بخش های مختلف روابط عمومی، نقصان زیادی وجود دارد. در حوزه حقوقی، پیشرفت قابل توجهی به دست نیامده است.
بسیاری از سازمان ها و شرکت های دولتی و خصوصی از فقدان ساختارهای مناسب ارتباطی و اطلاع رسانی رنج می برند. تصویری از ماموریت ها و چشم اندازهای روابط عمومی وجود ندارد و به اقتضای روزمره گی و مناسبتی، کارهایی صورت می گیرد و این دور تسلسل همچنان ادامه دارد.
به طور کلی موانع ظهور روابط عمومی در ایران می تواند موارد زیر باشد:
انحراف از فلسفه وجودی روابط عمومی
فلسفه روابط عمومی در مقبولیت، اثرگذاری و رضایتمندی است و اگر نتیجه فعالیت های روابط عمومی ملموس در زندگی روزمره نباشد، کم کم بی اثر و کمرنگ می شود. به ویژه در عصر رسانه های اجتماعی که همه فعالیت ها باید خروجی ملموس و جهت گیری اجتماعی داشته باشند.
از طرف دیگر، باید توجه داشت فلسفه وجودی روابط عمومی در خلال زمان دچار تغییر نمی شود اما ابزارها و کانال های جدید دایما در حال رشد و تکامل هستند به طوری که امروزه با نسخه جدیدی از حرفه روابط عمومی یعنی «روابط عمومی 2» مواجه هستیم و تعاریف ابزارهای سنتی روابط عمومی را دچار تغییر کرده است. این امر علاوه بر تسریع در اطلاع رسانی، صرفه جویی اقتصادی و کاهش هزینه ها، صرفه جویی در وقت و زمان، قالب های جدید نشر مطالب و محتوی و برقراری ارتباط با مخاطبان را کاملا دگرگون و بهینه سازی کرده است.
متاسفانه انحراف از فلسفه روابط عمومی در دوره معاصر گسترده تر و ساختارمندتر شده است. این انحراف را هم در تشکل های روابط عمومی می توان به وضوح مشاهده کرد، هم در سازمان ها و سوءاستفاده هایی که از صنعت روابط عمومی برای بهره برداری های شخصی می شود و هم در سطح کارگزاران روابط عمومی که فلسفه روابط عمومی را با یک علامت سوال بزرگ مواجه کرده است.
دوری از اخلاق حرفه ای
روابط عمومی بدون اخلاق، کالبد بی جانی است که شاید بتوان چند روزی با رنگ و لعاب دادن به آن دیگران را فریب داد ولی برای همیشه نمی توان همه را فریفت. از منظر علم روابط عمومی، کارگزاران روابط عمومی دارای نقش اساسی در مسوولیت های اجتماعی هستند و روابط عمومی بدون رعایت اصول اخلاقی، قابل تصور نیست. شاید بتوان گفت معیار اصلی سنجش روابط عمومی اخلاق است و بدون در نظر گرفتن نظام اخلاقی جوامع مختلف، نقش روابط عمومی کامل نخواهد بود.
در همین ارتباط باید اشاره کرد که متولیان روابط عمومی در سطح بین المللی نیز به مساله اخلاق و پایبندی کارگزاران روابط عمومی به اصول اخلاقی توجه ویژه ای داشته اند و در این زمینه می توان به تدوین و انتشار منشورهای مختلف اخلاقی روابط عمومی در نقاط مختلف جهان اشاره کرد.
البته گاهی اوقات کارگزاران روابط عمومی با نقض مقررات حرفه ای و شغلی و استانداردهای اخلاقی، خود بزرگترین مانع تعالی و رشد روابط عمومی ها به حساب می آیند. این کارگزاران عالباً فاقد تعهد و تخصص هستند و از فلسفه روابط عمومی آگاهی ندارند و نمی دانند که روابط عمومی ها چگونه عمل می کنند و لذا به علت چنین ناآگاهی و بی مبالاتی، هویت هنرهشتم را زیر سوال می برند.
فقدان سیستم باز
در زمینه توسعه نیافتگی روابط عمومی دو نظریه وجود دارد. یک نظریه، کلان نگر است. حاملان این نظریه معتقدند اگر سیستم باز باشد روابط عمومی هم در جایگاه خود قرار خواهد گرفت چون روابط عمومی زاده دموکراسی است.
نظریه دیگر، مبتنی بر «وضع موجود» یا خودنگر است و پرسشی که حاملان آن مطرح می کنند این است که در وضع موجود چه کار باید کرد؟ در وضع موجود، چه نسخه ای می توان برای پیشرفت و اعتلای حرفه روابط عمومی تجویز کرد؟ آیا باید تا ایجاد یک سیستم باز، دست روی دست گذاشت و تسلیم شرایط موجود شد؟
لذا اگر بخواهیم یک ارزیابی واقع بینانه از وضع موجود داشته باشیم درمی یابیم که بیشتر سازمان های دولتی ما دارای سیستم های بسته هستند و از همین رو در آن ها روابط عمومی ها جایگاهی ندارند.
نبود نگرش حرفه ای
هیچ جامعه ای بدون استفاده عالمانه از حرفه و صنعت روابط عمومی نمی تواند حیات خود را حفظ کند و یکی از ارکان اصلی موفقیت هر کشوری، برقراری و استمرار ارتباطات با پشتوانه فرهنگ و ارزش های بومی و محلی است. وقتی به فرهنگ ایرانی اسلامی و پیشینه آن نگاه می کنیم، مشاهده می شود هنر ارتباطات و مردمداری بسیار غنی است؛ ارتباطاتی که سرشار از معنویت، انسانیت و اخلاق توام با خلاقیت و تفکر والای انسانی است. باید به این میراث و تمدن گرانبها بیش از پیش نگاه ارتباطی داشت و از توانمندی هایی که در بطن این هنر و فرهنگ وجود دارد نیز با بازشناخت همه جانبه، از آن در برنامه ریزی ها در همه عرصه های ملی و بین المللی بهره گرفت.
به نظر، هر چند روابط عمومی به عنوان روشی مثبت شناخته شده، اما بسیاری از سازمان ها با توجه به نگرش فرودستانه مدیران آن از روابط عمومی در جهت پنهان کاری، فریبکاری، رفوگری و مبهم گویی استفاده می کنند و نتیجه این فعالیت ها، باعث تنزل جایگاه سازمانی روابط عمومی و شان کارگزاران آن و سلب اعتماد پرسنل سازمان و مردم جامعه از سازمان ها و در نهایت متولیان امر شده است.
فقدان الگوی کارآمد
بزرگ ترین چالش روابط عمومی کشور در حال حاضر، فقدان الگوی روابط عمومی کارامد و یک هسته تصمیم گیری با مدیریت متمرکز است. اگر روابط عمومی بخواهد در این زمانه رقابت تنگاتنگ، نتیجه بدهد باید همه سعی خود را در باب طراحی و ارایه الگوهای جدید بکار ببرد.
ضعف بستر های حقوقی
در بخش مقررات و بستر های حقوقی، قوانین خوب و به روزی وجود دارد اما ضمانت و پشتوانه اجرایی آن بشدت ضعیف و ناکارامد است و همین امر سبب شده است تا بسیاری از آیین نامه های روابط عمومی قابلیت اجرایی پیدا نکنند.
اشکال ساختاری در فرآیند آموزش
در حوزه آموزش هم چنین ضعف و اشکال ساختاری وجود دارد. وقتی آموزش کارگزاران روابط عمومی مبتنی بر یک سیستم فرسوده و مندرس است صحبت از آموزش مردم و فرهنگ سازی توسط روابط عمومی کمی خنده دار به نظر می رسد.
ما نباید فراموش کنیم که در تربیت یک متخصص روابط عمومی، دچار اشکالات متعدد هستیم. استادان باید خودشان را با دانش روز روابط عمومی هماهنگ کنند تا دانشجویی که فارغ التحصیل می شود از دو جنبه تئوری و عملی توانایی برخورد با مسایل و مشکلات این حوزه را داشته باشد.
مساله دیگر که لازم است به آن اشاره شود این است که چون نظام آموزشی ما در تربیت متخصص روابط عمومی ناتوان است جایگاه و اهمیت روابط عمومی در سازمان بروز پیدا نمی کند و صرفا به عنوان یک شغل برای امرار معاش مطرح است.
رواج سطحی نگری در امر پژوهش
رواج مطالعات کمی یکی دیگر از این موانع است. اگر تحلیل و اطلاعات درستی از انواع و اقسام تحقیق های صورت گرفته در حوزه روابط عمومی وجود داشته باشد این سطحی نگری کاملا قابل مشاهده است. در واقع در مطالعات کمی، رمزگشایی صورت نمی گیرد و زوایای پنهان مسایل گشوده نمی شود.
تنگناهای روابط عمومی بین‌المللی
در جهان امروز علم روابط عمومی ابعادی غول‌آسا پیدا کرده است. تاثیر این حرفه جذاب در روابط اقتصادی، تحولات بازار، ایجاد اعتماد و مسوولیت اجتماعی و مدیریت شهرت به عنوان اولویت‌ها و مولفه‌های اصلی «روابط عمومی بین‌المللی» غیرقابل کتمان است.
ایران به عنوان یکی از اعضای اصلی جامعه جهانی نیازمند است تا با گام‌هایی شتابان، خود را به قافله گریزان تحولات علم روابط عمومی در عرصه جهان برساند. روابط عمومی در ایران، علیرغم جوانی و تنگناها و نارسایی‌ها و سوءاستفاده‌های حرفه‌ای و اخلاقی، پویایی و جسارت علمی و عملی خود را نشان داده است..
فرصت سوزی در استفاده بهینه از فناوری اطلاعات
فرصت های زیادی برای دست یابی به روابط عمومی مؤثر و ایده آل وجود دارد. اینترنت یکی از این فرصت هاست. متاسفانه درکشور ما روابط عمومی به دلیل ساختار فرسوده ای که دارد تا به حال در استفاده از این ابزارها و تکنولوژی ها چندان موفق نبوده است.
ناتوانی تشکل ها
نقش تشکل های روابط عمومی را نباید نادیده گرفت. استراتژی تشکل های روابط عمومی باید مبتنی بر ارتقاء سطح آگاهی حرفه ای و عمومی، حمایت و همکاری نزدیک با اشخاص متخصص و سازمان های ملی، محلی و بین المللی و حمایت از نوآوری و ابتکار و مشارکت تخصصی فعالان روابط عمومی به عنوان بخشی از یک برنامه گسترده باشد.
این برنامه باید برای یاری رساندن به فعالان روابط عمومی در تجربه مشاغل خصوصی روابط عمومی هم متکی باشد تا بخش های خصوصی رشد کنند و در نهایت هنر هشتم به جایگاه واقعی خود دست یابد. هر چند ابتکار و نوآوری بخشی از برنامه استراتژیک تشکل های روابط عمومی محسوب می شود، متاسفانه این وظیفه اساسی و اصلی به فراموشی سپرده شده و این حس را به طور بالفعل پرورش می‌دهد که تشکل های روابط عمومی در ایران، سستی ها و گرفتاری های عظیمی دارند.
نکته پایانی
روابط عمومی در ایران در دهه گذشته با فراز و نشیب ها و چالش های زیادی مواجه بوده و نسل جدید روابط عمومی به عنوان طلایه دار تغییر و تحول، فعالیت ها و اقدامات بسیار مناسب و موثری را برای توسعه این حوزه در کشور انجام داده اند.
برگزاری کنفرانس های بین المللی، ایجاد ارتباطات بین المللی، راه اندازی موسسات خصوصی و تشکل های حرفه ای، انتشار نشریات تخصصی، برگزاری دوره های متعدد آموزشی،تاسیس رشته روابط عمومی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و سایر اقدامات از این دست نشان می دهد که روابط عمومی ایران در حال پیشرفت است و البته برای دستیابی به جایگاه حرفه ای خود، باید در عرصه های دیگر نیز فعالیت خود را گسترش داده به ویژه در عرصه روابط عمومی دولتی که به هیچ عنوان جایگاه در شان و قابل قبولی ندارد.
(http://www.iranpr.org) برگرفته از وبسایت کارگزار روابط عمومی
